Reguły rządzące poruszaniem się powietrza to najważniejsze, ale i jedne z najtrudniejszych zagadnień meteorologii. Gdyby istniały wzory matematyczne, które pozwoliłyby przewidzieć:
– Skąd będzie wiał wiatr?
– Jak silny on będzie?
– Kiedy się pojawi?
moglibyśmy bez przeszkód realizować plany naszych rejsów i przede wszystkim zawsze być na nich bezpieczni. Często początkujący żeglarze lub nasi załoganci nie rozumieją dynamicznie zmieniających się tras i harmonogramów rejsowych, które oczywiście uzależnione są w dużej mierze od siły i kierunku wiatru.
Zbyt silny wiatr, który łamał maszty wielkich żaglowców i zupełny jego brak wydłużający podróż pierwszych odkrywców w nieskończoność były od początku rozwoju żeglarstwa zmorą wielu załóg. My na szczęście w tym drugim przypadku możemy użyć silnika, ale kto „piłował” dwanaście godzin starając się dotrzeć na czas do wyznaczonego portu wie, że nie jest to nic przyjemnego. Wiatr może być naszym sprzymierzeńcem, ale i utrudniać podróż, dlatego warto go poznać i nauczyć się z nim współpracować.
Czym jest wiatr?
Arystoteles pisał, że „…wiatr jest powietrzem, które porusza się i wieje. Kiedy ulega ono zagęszczeniu powstają chmury i woda. Zupełnie jak gdyby wiatr i woda miały tę samą naturę, a wiatr był poruszeniem powietrza”.
Od czasów Arystotelesa minęło „kilka” lat, ale definicja uczonego nie była całkiem zła! Dziś wiemy, że wiatr jest tylko jedną ze składowych ruchów powietrza względem powierzchni ziemi, a nie całkowitym jego ruchem. Według definicji :
Wiatr to pozioma składowa ruchu powietrza względem powierzchni ziemi z wektorem skierowanym w stronę niższego ciśnienia. Dzieje się tak ponieważ powietrze dąży do wyrównania ciśnienia.
Zapamiętując to, ( a raczej rozumiejąc) łatwiej nam będzie przyswoić istotną, meteorologiczną wiedzę!
Ponieważ prędkość wiatru jest wartością wektorową, do jej opisu musimy użyć:
-wartości (jak silny jest lub jaka jest jego prędkość)
-kierunku (skąd wieje)
dlatego w prognozach pogody podając wartość prędkości wiatru mówimy jeszcze o tym SKĄD WIEJE.
Kierunek wiatru w meteorologii określamy ZAWSZE PODAJĄC SKĄD WIEJE! Kiedy słyszymy o wietrze zachodnim, to wiemy że powietrze przemieszcza się z zachodu na wschód.
Wartość prędkości wiatru wyrażamy w:
– kilometrach na godzinę (km/h)
– metrach na sekundę (m/s)
– Milach morskich (1 Mm=1852 m) na godzinę, czyli w Węzłach (W)
Dla żeglarzy, rybaków, marynarzy i innych osób związanych z morzem bardzo istotną informacją jest ta o SILE WIATRU podawanej w Skali Beauforta. Dlaczego? Nie każdy na jachcie (zwłaszcza tym śródlądowym) ma przyrządy mierzące prędkość wiatru. Skala Beauforta pozwala ocenić po charakterystycznych oznakach (pieniące się fale, drżenie liści, gałęzi, całych drzew) jak silny jest wiatr. Czarterując jacht mamy często wyraźnie zaznaczone do jakiej siły w Skali Beauforta możemy pływać (chodzi min. o kwestie ubezpieczenie jachtu), ale najważniejsze jest nasze bezpieczeństwo!
Wiatr na mapach synoptycznych i w prognozach pogody
Tak jak wspomnieliśmy powyżej wartość prędkości wiatru wyrażamy w różnych jednostkach. Co prognoza pogody to inne przedstawienie kierunku i prędkości wiatru. Zazwyczaj korzystając z aplikacji w telefonie jak i ze stron internetowych dostępne mamy legendy, jednak są sytuacje kiedy nie mamy zasięgu, telefon nam się wyładował, a jedyną naszą informacją są prognozy pogody na papierowych mapach, które dostaniemy w marinach, portach czy od rybaków. Warto również (dotyczy to rejsów morskich) odsłuchiwać prognoz pogody na jachtowym radiu, ale
o źródłach prognoz dla żeglarzy jeszcze napiszemy!
W poniższej prognozie pogody widzimy przykład dwóch (a nawet trzech) wartości: min. kierunku i prędkości wiatru podanych na jednej strzałce, tutaj prezentujemy legendę, która dołączona jest do mapy synoptycznej na stronie pogodynka.pl
ryc.1 Legenda do mapy synoptycznej. Zachmurzenie i prędkość wiatru źródło: www.pogodynka.pl
Jeszcze inaczej opisany jest wiatr na portalu pogodowym ICM. Jednym ze składników prezentowanej pogody jest nie tylko prędkość wiatru, ale podane są również jego porywy, co dla żeglarzy jest szczególne istotne (warto zastanowić się np. nad zrefowaniem żagli przy mocnych szkwałach). Wartość wiatru podawana jest zarówno w m/s jak i km/h w odstępie co trzy godziny – jest to bardzo przydatne w żegludze: możemy wyruszyć bardzo wcześnie rano kiedy wiatr jest mocniejszy wiedząc, że „siądzie” on pod koniec dnia lub odwrotnie: pospać dłużej i wyruszyć w godzinach południowych, wiemy, że np. rano nie będzie go prawie wcale. Kierunek wiatru prezentują strzałki – dzięki temu widzimy jak zmienia się kierunek wiatru w ciągu całego dnia, a dzięki temu możemy przypuszczać jak zmieni się pogoda (jeżeli tylko mamy taką wiedzę 😉 oraz zaplanować żeglugę po akwenie w taki sposób, by uniknąć np. uciążliwego halsowania w wąskich przesmykach. Poniższą prognozę możecie zobaczyć na portalu ICM.
ryc.2 Prognoza pogody dla Gdańska na dzień 24.08.2019, źródło: meteo.pl
Kolejną prognozę wykorzystujemy często na rejsach morskich. Daje ona możliwość (dzięki przesunięciu suwaka) zobaczenia jak zmieniają się elementy pogody na mapie w podanych godzinach. Najeżdżając kursorem na wybrany obszar na mapie możemy zobaczyć min. prędkość wiatru (tu podana w Węzłach) określoną również kolorem
i kierunek podawany w stopniach. Przypomnijmy, że:
WSCHODNI 90o
POŁUDNIOWY 180o
ZACHODNI 270o
PÓŁNOCNY 360o
Poniższą prognozę pogody możecie zobaczyć na portalu Windguru
ryc. 3 Prognoza pogody dla Zatoki Gdańskiej i części Morza Bałtyckiego na dzień 24.08.2019. Źródło: www.windguru.cz
Kolejny przykład prognozy to przedstawienie kierunku wiatru (strzałka) i jego siły (stopień Skali Beauforta)na mapie całej Polski. Dodatkową opcją w tym portalu jest przelicznik Wind Converter pozwalający na zamianę różnych jednostek. Na drugim rysunku mamy już wspomniane wcześniej strzałki które pokazują prędkość wiatru za pomocą końcówek grotów. Dokładnie opisana legenda ułatwia nam analizę pogody. Mapy znajdziecie na portalu Weather Online.
ryc.4 Prognoza pogody dla Polski na dzień 24.08.2019r. źródło: www.weatheronline.pl
Wiatr w praktyce morskiej i śródlądowej.
Przejdźmy teraz do sedna. No i co, że:
-Wiem co to jest wiatr
-Wiem skąd wieje
-Wiem jak silny będzie
Czy to oznacza, że jak widzimy w prognozie pogody silny wiatr lub zupełny jego brak mamy w ogóle nie wypływać
z portu? Niezupełnie! Po pierwsze dlatego, że pomiędzy 0 a 8 w Skali Beauforta istnieją jeszcze inne, średnie wartości, a po drugie silny wiatr może spowodować duże szkody nawet wtedy gdy stoimy w porcie! Przykładem może być nasz postój na greckiej wyspie Hydra podczas rejsu po Cykladach:
Wpływając do zatoki (głównego portu), gdzie cumują: wodne taksówki, promy, statki przewożące towar i jachty, których w sezonie jest bardzo dużo, mieliśmy dwie opcje:
1. Zacumować wygodnie przy południowym nabrzeżu, gdzie wychodzimy z jachtu prosto do tawern, sklepów i przede wszystkim toalet 😉 (na rysunki nr 1)
2. Zacumować przy północnym falochronie do innych jachtów „na winogronko”, czyli przechodzimy na brzeg po pokładzie innych jachtów, lub za pomocą pontonu i musimy przejść kawał drogi do wszystkich wyżej wymienionych przyjemności. (na rysunku nr 2)
Na początku wybraliśmy oczywiście opcję nr 1. Jednak po analizie pogody, która pokazała wieczorny, silny, północny wiatr (dla nas w tym wypadku „dopychający” jacht do brzegu (staliśmy przycumowani rufą do brzegu zakotwiczeni na kotwicy dziobowej, co oznacza w praktyce możliwość zerwania kotwicy) przecumowaliśmy jacht na drugą, mniej wygodną stronę. Okazało się, że była to bardzo dobra decyzja! Wieczorem siedząc w tawernie i popijając Frappe
i piwko widzieliśmy niezbyt przyjemną sytuację:
Jachtowi, który wpłynął na nasze pierwsze wybrane miejsce, podczas wichury, zerwała się kotwica i jacht zaczął uderzać w nabrzeże oraz w inne jachty, a kotwica wplątała w kotwice innych jachtów. Przebieg tej historii był taki, że trzy jachty borykały się z bardzo trudną sytuacją pływając pośrodku zafalowanej zatoki z zaczepionymi o siebie kotwicami, a silny wiatr zagłuszał komunikację osoby obsługującej kotwicę ze sternikiem. Niestety nie obyło się bez uszkodzeń tych jachtów.
Kolejnym przykładem, już bardziej śródlądowym będzie refowanie. Wiedząc, że w godzinach popołudniowych możemy spodziewać się silnych wiatrów warto, nawet wypływając wczesnym rankiem zarefować się jeszcze przed wypłynięciem. Po pierwsze dlatego, że refowanie podczas płynięcia jest bardziej niebezpieczne, a po drugie pamiętajcie: prognozy pogody lubią się zmieniać! Może okazać się, że już po wypłynięciu wiatr będzie dynamicznie się wzmagał!
ryc.6 plan zatoki na wyspie Hydra. źródło: googlemaps.pl
To tylko dwie z bardzo wielu sytuacji, w których znajomość i analiza siły i kierunku wiatru uchroniły nas przed wypadkiem. Wiatr w wielu przypadkach jest naszym sprzymierzeńcem i może nam pomagać w różnych sytuacjach np. przy manewrach wypłynięcia z portu czy wpłynięcia do portu. Wiatr, który pozwala cieszyć się bezpiecznym żeglowaniem jest najwspanialszą rzeczą dla żeglarzy!
źródła:
Chromow S.P. Meteorologia i klimatologia, PWN 1971
Woś A. Meteorologia dla geografów, UAM 2006
Kożuchowski K. Wibig J. Meteorologia i klimatologia PWN, 2012
www.weatheronline.pl
www.windguru.cz
www.meteo.pl
www.pogodynka.pl
